در تاریخ ۲۶ فوریه سال ۲۰۲۲ سی اُمین سالروز کشتار به وقوع پیوسته در خوجالی از طرف نیروهای مسلح ارمنستان در حین تجاوز ارمنستان بر علیه آذربایجان به پایان میرسد.
در حین تجاوز متداوم ارمنستان بر علیه آذربایجان در طی دهه ها یکی از سنگین ترین جنایات صورت گرفته برعلیه افراد غیرنظامی و فاجعه وار ترین صفحه جنگ قره باغ اول، ویران نمودن شهر خوجالی و در معرض نسل کشی قرار گرفتن ساکنین آن بوده است. قبل از مناقشه در خوجالی واقع در منطقه قره باغ آذربایجان بیش از ۷۰۰۰ نفر انسان، مرد و زن، کودک و خانواده می زیسته اند.
از اکتبر سال ۱۹۹۱ شهر از سوی نیروهای مسلح ارمنستان کاملا به محاصره درآمد. در شب ۲۵ به ۲۶ فوریه سال ۱۹۹۲ به دنبال ضربات توپخانه ای دسته جمعی نیروهای مسلح ارمنستان با کمک هنگ ۳۶۶ موتوریزه اتحاد جماهیر شوروی اسبق که اکثریتشان را ارمنی ها تشکیل می دادند با اعمال زور خوجالی را تحت نظارت خود درآوردند. اشغالگران با ویران کردن خوجالی با قساوت به خصوصی نسل کشی ساکنین غیرنظامی را انجام دادند.
۵۳۷۹ نفر از ساکنین شهر با اعمال زور رانده شدند. ۶۱۳ نفر من جمله ۶۳ کودک، ۱۰۶ زن و ۷۰ سالخورده به طور وحشیانه ای به قتل رسیدند. ۱۲۷۵ نفر با به اسارت درآمدن و گروگان گرفته شدن متحمل شکنجه شده و ۴۸۷ نفر در درجات مختلف خسارت جانی دیده اند. از سرنوشت ۱۵۰ نفر من جمله ۶۸ زن و ۲۶ کودک تا به کنون اطلاعاتی در دسترس نیست. این عمل نیروهای مسلح ارمنستان سبب از هم پاشی خانواده ها گردید. ۸ خانواده به طور کل از بین رفت. ۱۳۰ کودک یکی از والدین و ۲۵ کودک نیز هر دو والد را از دست دادند.
کشتار بدون تمایز مردم غیر نظامی در خوجالی از سیاست انجام شده در قالب نفرت قومی و با منشاﺀ تبعیض نژادی برعلیه آذربایجانی ها در سطح دولتی در ارمنستان نشات می گیرد. این عمل، سبب قتل بی مفهوم انسان های بی گناه تنها به علت نسبیت قومی گردید. جنایانت ایجاد شده در خوجالی جزئی از ترکیب سیاست خشونت آمیز سیستماتیک ارمنستان بر علیه آذربایجانی ها محسوب می گردد.
قتل عام خوجالی و سایر جنایات انجام شده از طرف ارمنستان در حین تجاوز به جمهوری آذربایجان من جمله جنایات جنگی، جنایات و نسل کشی برعلیه انسانیت نقض جدی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین المللی است. این موارد شامل کنوانسیون جلوگیری و مجازات جنایت نسل کشی، کنوانسیون منع شکنجه و سایر رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی و یا تحقیر آمیز، کنوانسیون بین المللی لغو تمامی اشکال تبعیض نژادی و سایر کنوانسیون های بین المللی می باشد.
در حال حاضر قوه مقننه ۱۷ کشور، همچنین ۲۴ ایالت آمریکا در عین حال، سازمان همکاری اسلامی و شورای همکاری کشورهای ترک زبان قطعنامه ها و تصمیمات متعددی را اتخاذ نموده اند که قتل عام ساکنین غیرنظامی در خوجالی را محکوم نموده و این عمل را همانند جنایت جنگی بر علیه بشریت ارزیابی کرده اند.
دیوان حقوق بشر اروپا در تصمیم خود مورخ ۲۲ آوریل سال ۲۰۱۰ در دیدگاه نسبت به جنایت رخ داده در خوجالی، با ارزیابی رفتار عاملان وحشیگری ها به مانند “اعمال ثقیل ویژه یکسان با جنایات جنگی یا جنایات برعلیه بشریت” به نتیجه ی مهمی دست یافتند.
بر اساس حقوق بین الملل، دولت ها عهده دار بررسی جنایاتی مانند وحشیگری های ایجاد شده در خوجالی از طرف نیروهای مسلح ارمنستان و محاکمه جنایتکاران می باشند. ولیکن تا به امروز، هیچ کدام از افراد مسئول در ایجاد جنایت در خوجالی از طرف ارمنستان تحت پیگرد قانونی قرار نگرفته اند.
سرژ سارکسیان وزیر دفاع وقت و رئیس جمهور پیشین ارمنستان که به جرم خود اعتراف نموده بود در مصاحبه خود با خبرنگار انگلیسی توماس دِوالا بیان کرده که “قبل از خوجالی آذربایجانی ها می اندیشیدند که، ارمنی ها مردمانی هستند که نمی توانند به ساکنین غیرنظامی آسیب برسانند. ما این کلیشه را در هم شکستیم” (توماس دِوالا، قره باغ: ارمنستان و آذربایجان در راه صلح و جنگ ( نشریات دانشگاه نیویورک، ۲۰۰۳، صفحه ۱۷۲).
هدف قرار دادن مغروضانه مردم غیرنظامی آذربایجان از طرف ارمنستان در حین عملیات های جنگی در تاریخ های ۲۷ سپتامبر – ۱۰ نوامبر سال ۲۰۲۰ نیز ادامه داده شد. ارمنستان که به صورت عمدی اهالی و بناهای غیر نظامی شهرهایی همچون گنجه، برده و ترتر آذربایجان را که بسیار دورتر از مناطق جنگی که عملیات رزمی در حال انجام بود واقع شده بودند را مورد هدف قرار داده بود، همانند سال ۱۹۹۲ به تاکتیک های تروریستی مشابه متوسل شد. این بار ارمنستان با استفاده از سلاح های زرهی معاصر، تاسیسات موشکی و مهمات خوشه ای بار دیگر به صورت غیر قانونی مردم غیرنظامی را هدف قرار داده و به قتل رسانید.
جمهوری آذربایجان باور دارد که، اقدامات متداوم صورت گرفته در سطح ملی همچنین در چارچوب حقوق بین الملل جاری برای خاتمه دادن به مصونیت از مجازات و در محضر دادگاه عدالت حاضر شدن اشخاص مشسئول در ایجاد جنایات سنگین در حین تجاوز ارمنستان بر علیه آذربایجان خدمت رسانی خواهد نمود.
قربانیان فاجعه خوجالی را در حافظه ملی مان حک نموده و یاد و خاطره آنان را با احترام گرامی میداریم. خداوند قرین رحمتشان بفرماید.